Το Ισραήλ πρέπει να αποτραβηχτεί από τον εθνικό του μύθο*

Του Τόνι Τζουντ**

Τι ακριβώς είναι «Σιωνισμός»; Ο βασικός του ισχυρισμός ήταν πάντοτε ότι οι Εβραίοι αντιπροσωπεύουν ένα κοινό και μοναδικό λαό. Το ότι παρά την επί μια χιλιετία διασπορά και βάσανά του δεν κατάφερε να περιορίσει τα σαφή και συλλογικά του χαρακτηριστικά και ότι ο μόνος τρόπος για να ζήσουν ελεύθεροι ως Εβραίοι-με τον ίδιο τρόπο που οι Σουηδοί ζουν ελεύθεροι ως Σουηδοί, είναι να ενσωματωθούν σε ένα εβραϊκό κράτος.
Έτσι η θρησκεία έπαψε στα μάτια των Σιωνιστών να αποτελεί το βασικό μέτρο της εβραϊκής ταυτότητας. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς όλο και περισσότεροι νεαροί Εβραίοι έβγαιναν νομικά και πολιτισμικά από τον κόσμο του γκέτο ή του στετλ, ο Σιωνισμός άρχισε να φαίνεται ως μία με επιρροή μειοψηφία ως την μόνη εναλλακτική λύση στους διωγμούς, την αφομοίωση ή την πολιτισμική εξαφάνιση. Παραδόξως τότε, καθώς ο διαχωρισμός της θρησκείας και η λατρεία άρχισαν να υποχωρούν, μία κοσμική εκδοχή αυτού άρχισε πρακτικά να προωθείται.
Μπορώ με βεβαιότητα να επιβεβαιώσω, από την προσωπική μου εμπειρία, ότι το αντιθρησκευτικό συναίσθημα, το οποίο συχνά ήταν τόσο βίαιο που μου προκαλούσε αμηχανία, ήταν πολύ διαδεδομένο στους αριστερούς κύκλους του Ισραήλ την δεκαετία του ’60. Η θρησκεία, έλεγαν, είναι για τους χαριντίμ(ορθόδοξους) και τους «παλαβούς» της συνοικίας Μέα Σεαρίμ της Ιερουσαλήμ. «Εμείς» είμαστε μοντέρνοι και ορθολογιστές και «δυτικοί», μου εξηγούσαν οι Σιωνιστές δάσκαλοί μου. Αλλά αυτό που δεν έλεγαν ήταν ότι το Ισραήλ στο οποίο επιθυμούσαν να μετάσχω βασιζόταν ως εκ τούτου και θα μπορούσε μόνο να στηριχτεί, σε μία σκληρή εθνική άποψη για τους Εβραίους και την εβραϊκή ταυτότητα.
Η ιστορία πάει ως εξής. Οι Εβραίοι, μέχρι την καταστροφή του Δεύτερου Ναού(τον 1ο μΧ. αιώνα), ήταν καλλιεργητές στην περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Ισραήλ/Παλαιστίνη. Αναγκάστηκαν τότε να βρεθούν στην εξορία από τους Ρωμαίους και περιπλανιόντουσαν στην υφήλιο: χωρίς πατρίδα, χωρίς ρίζες και περιφρονημένοι. Τώρα επιτέλους «αυτοί» «επέστρεψαν» και για μία ακόμη φορά θα καλλιεργήσουν τη γη των προγόνων τους.
Είναι αυτή η εκδοχή που ο ιστορικός Σλόμο Σαντ προσπαθεί να αποδομήσει στο επίμαχο βιβλίο του «Η Επινόηση του Εβραϊκού Λαού». Η συνεισφορά του, οι επικριτές του παραδέχονται, είναι στην καλύτερη περίπτωση περιττή. Γιατί τον προηγούμενο αιώνα, οι ειδικοί γνώριζαν τις πηγές τις οποίες αναφέρει και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί. Από καθαρά ακαδημαϊκή πλευρά δεν αντιλέγω σε αυτό.
Ακόμη και εγώ, που εξαρτώμαι κατά κύριο λόγο από πληροφορίες που προέρχονται από δεύτερο χέρι για την πρώιμη εβραϊκή ιστορία της χιλιετίας,- μπορώ να δω ξεκάθαρα, για παράδειγμα την έμφαση που δίνει στον προσηλυτισμό και την εθνική επιμειξία που χαρακτήριζαν τους Εβραίους σε παλαιές εποχές-δεν μας λένε τίποτα που δεν το γνωρίζαμε ήδη.
Το ερώτημα είναι, «ποιοί είμαστε»; Σαφώς στις ΗΠΑ, η μεγάλη πλειοψηφία των Εβραίων(πιθανότατα και των μη Εβραίων), δεν έχουν απολύτως καμιά ταύτιση με όσα ο καθηγητής Σαντ λέει. Δεν έχουν ποτέ ακούσει για τους περισσότερους από τους πρωταγωνιστές του, αλλά όλοι είναι αρκετά εξοικειωμένοι με την αστεία εκδοχή της εβραϊκής ιστορίας την οποία επιχειρεί να αποδομήσει. Αν η δημοφιλής εργασία του καθηγητή Σαντ δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προκαλεί αντιδράσεις και περαιτέρω διάβασμα, θα άξιζε τον κόπο.
Αλλά υπάρχει κάτι περισσότερο σε αυτό. Αν και υπήρχαν άλλες νομιμοποιήσεις για την δημιουργία του κράτους του Ισραήλ και ακόμη υπάρχουν-δεν ήταν τυχαίο το ότι ο Μπεν Γκουριόν ενορχήστρωσε, σχεδίασε και εκτέλεσε την δίκη του Άντολφ Άϊχμαν-είναι φανερό πως ο καθηγητής Σαντ αμφισβήτησε την συμβατική εκδοχή για ένα εβραϊκό κράτος. Συμφωνούμε λοιπόν με δύο λόγια, ότι η μοναδικότητα του «Εβραίου» στο Ισραήλ είναι φανταστική ή εκλεκτική συγγένεια, τότε πως άραγε προχωρούμε;
Ο καθηγητής Σαντ Ισραηλινός ο ίδιος και η ιδέα ότι η χώρα του δεν έχει «λογικό λόγο ύπαρξης», θα του ήταν προσφιλής. Σωστά. Τα κράτη υπάρχουν ή δεν υπάρχουν. Η Αίγυπτος ή η Σλοβακία δεν νομιμοποιούνται από τον διεθνή νόμο με βάση την αρετή κάποιας θεωρίας περί βαθειάς «Αιγυπτιακότητας» ή «Σλοβακικότητας». Τέτοιου είδους κράτη αναγνωρίζονται διεθνώς, με δικαιώματα και θέση, απλά με την αρετή της ύπαρξης τους και της ικανότητάς τους να διατηρούνται και να προστατεύουν τους εαυτούς τους.
Έτσι η επιβίωση του Ισραήλ δεν εξαρτάται από την αξιοπιστία της ιστορίας που μιλά για τις εθνικές του καταβολές. Αν αποδεχτούμε κάτι τέτοιο, μπορούμε να αρχίσουμε να κατανοούμε ότι η εμμονή της χώρας απέναντι στην αποκλειστικότητα της εβραϊκής ταυτότητας είναι ένα σοβαρό μειονέκτημα. Σε πρώτο πλάνο, μία τέτοια εμμονή περιορίζει όλους τους μη Εβραίους πολίτες του Ισραήλ και κατοίκους στη θέση του πολίτη δεύτερης κατηγορίας. Αυτό θα ήταν αλήθεια ακόμη και αν ο διαχωρισμός ήταν τυπικός. Αλλά δεν είναι: το να είσαι Μουσουλμάνος ή Χριστιανός ή ακόμη και Εβραίος που δεν αποδέχεται την αυστηρή κατηγοριοποίηση της «Εβραϊκής Ταυτότητας» στο σημερινό Ισραήλ-χρειάζεται τίμημα.
Αυτονόητο στο βιβλίο του καθηγητή Σαντ είναι το συμπέρασμα ότι το Ισραήλ θα ήταν καλύτερο να αυτοπροσδιορίζεται και να μάθει να σκέπτεται ως…Ισραήλ. Η πεισματική εμμονή για μία καθολική εβραϊκή ταυτότητα με ένα μικρό κομμάτι γης, είναι δυσλειτουργική από πολλές απόψεις. Είναι ο μοναδικός πιο σημαντικός λόγος που ευθύνεται για την αποτυχία επίλυσης του ισραηλινό-παλαιστινιακού αδιεξόδου. Είναι κακό για το Ισραήλ και θα έλεγα, κακό και για τους Εβραίους αλλού, οι οποίοι ταυτίζονται με τις πράξεις του.
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Ο καθηγητής Σαντ ασφαλώς δεν μας λέει- και προς υπεράσπισή του θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το πρόβλημα δεν είναι ελκυστικό. Υποπτεύομαι ότι ευνοεί τη λύση ενός κράτους: αν όχι για άλλο λόγο επειδή είναι η φυσική κατάληξη των επιχειρημάτων του. Και εγώ θα ήμουν υπέρ αυτής της άποψης-αν δεν ήμουν σίγουρος ότι και οι δύο πλευρές θα αντιδρούσαν έντονα και με τη βία. Μία λύση δύο κρατών ενδεχομένως να είναι ακόμη η καλύτερη συμβιβαστική λύση, ακόμη και να θα άφηνε ανέπαφο το Ισραήλ στις εθνικές του αυταπάτες. Αλλά είναι δύσκολο να είναι κανείς αισιόδοξος για τις προοπτικές μιας τέτοιας λύσης, υπό το φως των εξελίξεων τα δύο τελευταία χρόνια.
Η τάση μου λοιπόν είναι να εστιάζομαι αλλού. Αν οι Εβραίοι της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής πάρουν αποστάσεις από το Ισραήλ(όπως ήδη πολλοί έχουν αρχίσει να κάνουν), η άποψη ότι το Ισραήλ είναι το «δικό» τους κράτος θα βρίσκεται εντελώς στο αέρα. Με τον καιρό, ακόμη και η Ουάσιγκτον ενδεχομένως συνειδητοποιήσει την ματαιότητα της πρόσδεσης της αμερικανικής εξωτερική πολιτικής στις αυταπάτες ενός μικρού κράτους της Μέσης Ανατολής. Αυτό, πιστεύω, είναι το καλύτερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί στο ίδιο το Ισραήλ. Θα εξαναγκαζόταν να αναγνωρίσει τα όρια του. Θα έπρεπε να αναζητήσει άλλους φίλους, κατά προτίμηση ανάμεσα στους γείτονες του.
Μπορούμε λοιπόν να ελπίζουμε, ότι εν καιρώ, θα δημιουργηθεί ένας φυσικός διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων που τυγχάνει να είναι Εβραίοι αλλά πολίτες άλλων χωρών και των ανθρώπων που είναι Ισραηλινοί πολίτες και τυγχάνει να είναι Εβραίοι. Κάτι τέτοιο θα βοηθούσε κατά πολύ.
Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα: Οι Έλληνες, οι Αρμένιοι, οι Ουκρανοί και Ιρλανδοί της διασποράς έχουν όλοι παίξει έναν όχι και τόσο υγιή ρόλο στην ύπαρξη εθνικών αποκλεισμών και εθνικών προκαταλήψεων στις χώρες των προγόνων τους. Ο εμφύλιος πόλεμος στην Βόρειο Ιρλανδία τερματίστηκε εν μέρει επειδή ένας Αμερικανός πρόεδρος έδωσε την εντολή στην κοινότητα των Ιρλανδών μεταναστών στις ΗΠΑ να πάψουν να στέλνουν όπλα και χρήμα στον προσωρινό IRA. Αν οι Αμερικανοί Εβραίοι σταματούσαν να συνδέουν την μοίρα τους με την μοίρα του Ισραήλ και χρησιμοποιούσαν τα φιλανθρωπικά τους τσεκ για καλύτερους σκοπούς, ίσως κάτι παρόμοιο να συμβεί και στη Μέση Ανατολή.

*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Financial Times» στις 08/12/2009

http://www.ft.com/cms/s/0/77859566-e398-11de-9f4f-00144feab49a.html

**Ο Τόνι Τζουντ είναι ιστορικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Οι αιρετικές του απόψεις σε θέματα Ισραήλ έχουν προκαλούν σημαντικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις. Περισσότερα για τον Τόνι Τζουντ στο:

http://en.wikipedia.org/wiki/Tony_Judt