Η προσευχή του Τούτου

του Ούρι Αβνέρι*


Πόσο πραγματικά συνέβαλλε το μποϊκοτάζ κατά της Νοτ. Αφρικής στην πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος; Αυτή την εβδομάδα συνομίλησα με τον Ντέσμοντ Τούτου για το θέμα αυτό, το οποίο με απασχολούσε εδώ και πολύ καιρό.
Κανείς άλλος δεν ξέρει καλύτερα να απαντήσει στο ερώτημα από όσο ο Τούτου, ο Νοτιοαφρικανός αρχιεπίσκοπος και υποψήφιος για βραβείο Νόμπελ, ήταν ένας από τους ηγέτες του αγώνα κατά του απαρτχάιντ και αργότερα, πρόεδρος τη Επιτροπής για την Αλήθεια και την Συμφιλίωση που ερεύνησε τα εγκλήματα του καθεστώτος. Την εβδομάδα αυτή επισκέφθηκε Ισραήλ με τους «Γέροντες», μία οργάνωση βετεράνων πολιτικών από ολόκληρο τον κόσμο την οποία ίδρυσε ο Νέλσον Μαντέλα.
Το ζήτημα του μποϊκοτάζ επανήλθε αυτή την εβδομάδα μετά από ένα άρθρο του καθηγητή Νεβέ Γκόρντον που δημοσιεύτηκε στους Λος Άντζελες Τάϊμς, καλώντας για διεθνές μποϊκοτάζ κατά του Ισραήλ. Αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Νοτίου Αφρικής για να δείξει το πώς ένα ευρύ διεθνές μποϊκοτάζ μπορεί να αναγκάσει το Ισραήλ να βάλλει τέλος στην κατοχή, την οποία συνέκρινε με το καθεστώς του απαρτχάιντ.
Γνωρίζω και σέβομαι τον Νεβέ Γκόρντον για πολλά χρόνια. Πριν γίνει καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Μπεν Γκουριόν στην Μπερσέβα, οργάνωσε πολλές διαδηλώσεις κατά του Τείχους του Διαχωρισμού στην περιοχή της Ιερουσαλήμ, στις οποίες, πήρα και εγώ μέρος.
Λυπάμαι αλλά δεν μπορώ να συμφωνήσω μαζί του αυτή τη φορά-ούτε για τις ομοιότητες με την Νότιο Αφρική ούτε με την αποτελεσματικότατα ενός μποϊκοτάζ κατά του Ισραήλ.
Υπάρχουν πολλές απόψεις για την συνεισφορά του μποϊκοτάζ στην επιτυχία του αγώνα κατά του απαρτχάιντ. Σύμφωνα με μία, ήταν καθοριστική. Μία άλλη λέει ότι η επίπτωση ήταν οριακή. Κάποιοι πιστεύουν ότι ήταν η κατάρρευση της Σοβ. Ένωσης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο. Μετά από αυτή, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν είχαν πλέον λόγο να στηρίζουν το καθεστώς στην Νοτ. Αφρική, το οποίο θεωρούνταν μέχρι τότε ως πυλώνας του διεθνούς αγώνα κατά του Κομμουνισμού.
«Το μποϊκοτάζ ήταν πάρα πολύ σημαντικό», μου είπε ο Τούτου. «Περισσότερο και από τον ένοπλο αγώνα». Πρέπει να θυμόμαστε, ότι σε αντίθεση με τον Μαντέλα, ο Τούτου ήταν υποστηρικτής της μη βίας. Στην διάρκεια των 28 ετών που ο Μαντέλα πέρασε στην φυλακή, ο Τούτου θα μπορούσε να κυκλοφορήσει ελεύθερα οποιαδήποτε στιγμή, αν είχε απλά συμφωνήσει να υπογράψει μία δήλωση που θα καταδίκαζε την «τρομοκρατία». Αρνήθηκε.
«Η σπουδαιότητα του μποϊκοτάζ δεν ήταν μόνο οικονομική», μου εξήγησε ο αρχιεπίσκοπος, «αλλά και ηθική. Οι Νοτιοαφρικανοί είναι τρελοί για παράδειγμα με τα σπορ. Το μποϊκοτάζ, που απέτρεπε από τις ομάδες τους να παίξουν στο εξωτερικό, τους έπληξε πολύ σκληρά. Αλλά το κυριότερο ήταν ότι μας έδωσε την αίσθηση ότι δεν είμαστε μόνοι, ότι ολόκληρος ο κόσμος είναι μαζί μας. Μας έδωσε κουράγιο να συνεχίσουμε».
Για να μου δείξει την σπουδαιότητα του μποϊκοτάζ μου είπε την εξής ιστορία. Το 1989, ο μετριοπαθής ηγέτης Φρεντερίκ ντε Κλερκ, εκλέχτηκε πρόεδρος της Νοτ. Αφρικής. Με το που ανέλαβε την εξουσία ανακοίνωσε την πρόθεση να επιβάλλει ένα πολυφυλετικό καθεστώς. « Τον πήρε τηλέφωνο να τον συγχαρώ και το πρώτο πράγμα που είπε ήταν: Θα ζητήσεις τώρα άρση του μποϊκοτάζ;»
Μου φαίνεται πως η απάντηση του Τούτου δείχνει την τεράστια διαφορά μεταξύ της πραγματικότητας στην Νότιο Αφρική εκείνης της περιόδου και της δικής μας σήμερα.
Ο αγώνας κατά του απαρτχάιντ ήταν αγώνας μεταξύ μιας τεράστιας πλειοψηφίας και μιας μικρής μειονότητας. Σε γενικό πληθυσμό 50 εκατομμυρίων, οι Λευκοί αριθμούσαν λιγότερο από 10%. Αυτό σημαίνει ότι πάνω από 90% των κατοίκων της χώρας υποστήριζε το μποϊκοτάζ, παρά το επιχείρημα ότι τους έπληττε και αυτούς.
Στο Ισραήλ, η κατάσταση είναι ακριβώς το αντίθετο. Οι Εβραίοι ανέρχονται σε πάνω από 80% των Ισραηλινών πολιτών και αποτελούν πλειοψηφία κάπου 60% στην χώρα που εκτείνεται από την Μεσόγειο στον Ιορδάνη ποταμό. Το 99,9% των Εβραίων αντιτίθεται στο μποϊκοτάζ του Ισραήλ.
Δεν θα αισθανθούν ότι «ολόκληρος ο κόσμος είναι μαζί μας», αλλά «ολόκληρος ο κόσμος είναι εναντίον μας».
Στην Νοτ. Αφρική, το διεθνές μποϊκοτάζ βοήθησε στην ενίσχυση της πλειοψηφίας και την εμψύχωσε στον αγώνα. Η επίπτωση του μποϊκοτάζ στο Ισραήλ θα έχει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα: θα σπρώξει στην αγκαλιά της άκρας δεξιάς την μεγάλη πλειοψηφία και θα δημιουργήσει μία ψυχολογία φρούριο κατά του «αντισημιτικού κόσμου». (Το μποϊκοτάζ βέβαια ασφαλώς θα έχει διαφορετική επίπτωση στους Παλαιστινίους, αλλά δεν είναι αυτός ο στόχος όσων τον υποστηρίζουν).
Οι λαοί δεν είναι παντού ίδιοι. Φαίνεται πως οι Μαύροι στην Νότιο Αφρική είναι πολύ διαφορετικοί από τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστινίους. Η κατάρρευση του καταπιεστικού ρατσιστικού καθεστώτος δεν προκάλεσε αιματοχυσία, όπως προέβλεπαν κάποιοι, αλλά αντίθετα στην δημιουργία της Επιτροπής για την Αλήθεια και την Συμφιλίωση. Αντί για εκδίκηση, συγχώρεση. Αυτοί που εμφανίστηκαν στην επιτροπή και παραδέχθηκαν τα εγκλήματα πολέμου συγχωρέθηκαν. Ήταν κάτι που ταίριαζε με την χριστιανική πίστη.
Είπα στον αρχιεπίσκοπο ότι θαυμάζω όχι μόνο τους ηγέτες που επέλεξαν αυτό τον τρόπο αλλά και τον κόσμο που το αποδέχτηκε.
Μία από τις πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ των δύο συγκρούσεων είναι το Ολοκαύτωμα. Αιώνες πογκρόμ έχουν επηρεάσει την ψυχολογία των Εβραίων που πιστεύει ότι όλος ο κόσμος τους επιβουλεύεται. Η αίσθηση αυτή έγινε εκατονταπλάσια με το Ολοκαύτωμα. Το κάθε Εβραιόπαιδο στο Ισραήλ μαθαίνει στο σχολείο ότι «ολόκληρος ο κόσμος σιώπησε» όταν έξι εκατομμύρια δολοφονήθηκαν. Η αίσθηση αυτή έχει βαθειά ριζώσει στην εβραϊκή ψυχή. Ακόμη και όταν βρίσκεται σε ύπνωση, είναι εύκολο να ξυπνήσει.
( Η αίσθηση αυτή είναι που έκανε δυνατό στον Αβιγκντόρ Λίμπερμαν, την προηγούμενη εβδομάδα, να κατηγορήσει όλο τον σουηδικό λαό ότι συνεργάστηκε με τους ναζί, εξαιτίας ενός ηλίθιου άρθρου σε σουηδική εφημερίδα ταμπλόιντ).
Εύκολα θα έλεγε κανείς ότι η εβραϊκή αίσθηση ότι «όλος ο κόσμος είναι εναντίον μας» είναι παράλογη. Αλλά στην ζωή των εθνών, όπως και στη ζωή των ατόμων, είναι παράλογο να αγνοείς το παράλογο.
Το Ολοκαύτωμα θα έχει αποφασιστική επίπτωση σε οποιαδήποτε έκκληση για μποϊκοτάζ του Ισραήλ. Οι ηγέτες του ρατσιστικού καθεστώτος στην Νοτ. Αφρική συμπαθούσαν ανοικτά το καθεστώς των ναζί και επιπλέον στράφηκαν προς αυτό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το απαρτχάιντ στηρίχτηκε στις ίδιες ρατσιστικές θεωρίες που ενέπνευσαν τον Χίτλερ. Ήταν εύκολο να κερδίσεις τον πολιτισμένο κόσμο να μποϊκοτάρει ένα τόσο αποκρουστικό καθεστώς. Οι Ισραηλινοί από την άλλη, εμφανίζονται ως θύματα του Ναζισμού. Η έκκληση για μποϊκοτάζ θα υπενθυμίσει σε πολλούς ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο το σύνθημα των ναζί «Kauft nicht bei Juden», μην αγοράζεται από τους Εβραίους.
Αυτό δεν ισχύει για κάθε είδος μποϊκοτάζ. Πριν 11 χρόνια, η κίνηση Γκους Σαλόμ, στην οποία ανήκω, ζήτησε να γίνει μποϊκοτάζ κατά των προϊόντων που προέρχονται από τους εποίκους. Σκοπός του ήταν να διαχωρίσει τους εποίκους από το Ισραηλινό κοινό και να δείξει ότι υπάρχουν δύο είδη Ισραηλινών. Το μποϊκοτάζ αποσκοπούσε να ενισχύσει εκείνους τους Ισραηλινούς που αντιτίθονταν στην κατοχή, χωρίς να γίνονται αντί-Ισραηλινοί ή αντισημίτες.
Ένα από τα πεδία μάχης στον αγώνα μας για ειρήνη είναι η Ισραηλινή κοινή γνώμη. Οι περισσότεροι Ισραηλινοί πιστεύουν στις μέρες μας ότι η ειρήνη είναι επιθυμητή αλλά αδύνατη(εξαιτίας των Αράβων βέβαια). Πρέπει να τους πείσουμε όχι μόνο ότι η ειρήνη θα είναι καλή για το Ισραήλ, αλλά και ρεαλιστικά εφικτή.
Όταν ο αρχιεπίσκοπος με ρώτησε, σε τι ελπίζουμε εμείς οι ακτιβιστές της ειρήνης, του είπα: Ελπίζουμε ο Μπαράκ Ομπάμα να δημοσιοποιήσει ένα αποφασιστικό και αναλυτικό σχέδιο ειρήνης και να χρησιμοποιήσει όλη την δύναμη των ΗΠΑ για να πειστούν οι πλευρές να το αποδεχτούν. Ελπίζουμε ότι ολόκληρος ο κόσμος θα στοιχηθεί πίσω από μία τέτοια προσπάθεια. Και ελπίζουμε ότι θα βοηθήσει το στρατόπεδο της ειρήνης στο Ισραήλ να σταθεί ξανά στα πόδια του και να πείσει την κοινή γνώμη ότι είναι και δυνατό και ότι αξίζει να ακολουθήσουμε το μονοπάτι της ειρήνης με την Παλαιστίνη.
Κανείς που μοιράζεται αυτήν την ελπίδα δεν μπορεί να υποστηρίξει την έκκληση για μποϊκοτάζ κατά του Ισραήλ. Αυτοί που ζητούν μποϊκοτάζ το κάνουν από απόγνωση. Και αυτή είναι η αιτία του θέματος.
Ο Νεβέ Γκόρντον και οι φίλοι του στην προσπάθεια αυτή έχουν απογοητευτεί από τους Ισραηλινούς. Έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να αλλάξει η ισραηλινή κοινή γνώμη. Κατά αυτούς καμιά σωτηρία δεν υπάρχει από εντός. Κάποιος θα πρέπει να αγνοήσει την ισραηλινή κοινή γνώμη και να επικεντρωθεί στην κινητοποίηση του κόσμου κατά του κράτους του Ισραήλ. (Μερικοί από αυτούς πιστεύουν με κάποιο τρόπο ότι το κράτος του Ισραήλ θα πρέπει να καταργηθεί και να αντικατασταθεί από ένα διεθνικό κράτος).
Δεν συμμερίζομαι καμιά από τις δύο απόψεις-ούτε την απόγνωση για τον Ισραηλινό λαό, στον οποίο ανήκω, ούτε την ελπίδα ότι ο κόσμος θα ξεσηκωθεί και θα αναγκάσει το Ισραήλ να αλλάξει τους τρόπους παρά την θέλησή του. Για να συμβεί αυτό, το μποϊκοτάζ πρέπει να έχει διεθνή στήριξη, οι ΗΠΑ να μετάσχουν, η ισραηλινή οικονομία να καταρρεύσει και το ηθικό της ισραηλινής κοινής γνώμης να σπάσει.
Πόσο καιρό θα πάρει; Είκοσι χρόνια; Πενήντα; Για πάντα;
Φοβάμαι ότι αυτό είναι ένα παράδειγμα λάθους διάγνωσης που οδηγεί σε εσφαλμένη θεραπεία. Για να ακριβολογώ: η λανθασμένη αντίληψη ότι η Ισραηλινό-Παλαιστινιακή διαμάχη μοιάζει αυτήν της Νοτ. Αφρικής οδηγεί σε λανθασμένες επιλογές στρατηγικής.
Πράγματι, η Ισραηλινή κατοχή και το καθεστώς απαρτχάιντ της Νοτ. Αφρικής έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Στην Δυτική όχθη υπάρχουν δρόμοι «για Ισραηλινούς μόνο». Αλλά η ισραηλινή πολιτική δεν στηρίζεται σε ρατσιστικές θεωρίες, αλλά σε εθνική διαμάχη. Ένα μικρό αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα: στη Νοτ. Αφρική, ένας λευκός άνδρας και μία μαύρη γυναίκα(ή αντίθετα) δεν μπορούσαν να παντρευτούν και οι σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ τους ήταν έγκλημα. Στο Ισραήλ δεν υπάρχει τέτοια απαγόρευση. Από την άλλη, ένας άραβας πολίτης του Ισραήλ, που παντρεύεται μία Αράβισσα από τα κατεχόμενα εδάφη(ή αντίθετα) δεν μπορεί να φέρει το ταίρι του ή ταίρι της στο Ισραήλ. Και οι δύο περιπτώσεις είναι χαρακτηριστικές, αλλά διαφορετικές.
Στη Νοτ. Αφρική υπήρχε πλήρης συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών για την ενότητα της χώρας. Ο αγώνας ήταν για το καθεστώς. Τόσο οι Λευκοί όσο και οι Μαύροι θεωρούσαν τους εαυτούς τους Νοτιοαφρικανούς και ήταν αποφασισμένοι να αφήσουν τη χώρα ανέπαφη. Οι Λευκοί δεν ήθελαν διαχωρισμό και στην πράξη δεν μπορούσαν κι’ όλας γιατί η οικονομία τους στηριζόταν στην εργασία των μαύρων.
Σε αυτή τη χώρα, οι Ισραηλινοί Εβραίοι και οι Παλαιστίνιοι άραβες δεν έχουν τίποτα κοινό-κανένα κοινό εθνικό αίσθημα, ούτε κοινή θρησκεία, ούτε κοινή κουλτούρα και ούτε κα κοινή γλώσσα. Η μεγάλη πλειοψηφία των Ισραηλινών θέλουν ένα Εβραϊκό κράτος. Η μεγάλη πλειοψηφία των Παλαιστινίων θέλουν ένα Παλαιστινιακό(ή Ισλαμικό) κράτος. Το Ισραήλ δεν εξαρτάται από τους Παλαιστίνους εργάτες-αντιθέτως, διώχνει τους Παλαιστινίους από την αγορά εργασίας. Εξαιτίας αυτού, υπάρχει αυτή τη στιγμή ευρεία συναίνεση διεθνώς ότι η λύση βρίσκεται στην δημιουργία παλαιστινιακού κράτους πλάι στο Ισραήλ.
Με δύο λόγια: οι δύο συγκρούσεις είναι θεμελιωδώς διαφορετικές. Για αυτό και οι τρόποι του αγώνα, πρέπει να είναι επίσης διαφορετικοί. Ας επιστρέψουμε στον αρχιεπίσκοπο, μία ελκυστική προσωπικότητα που είναι αδύνατον να μην κοιτάξεις στα μάτια. Μου είπε ότι προσεύχεται τακτικά και ότι η αγαπημένη του προσευχή είναι κάπως έτσι:
«Αγαπητέ μου Θεέ, όταν κάνω λάθος, κάνε με να θέλω να δω το λάθος μου. Και όταν έχω δίκιο-παρακαλώ κάνε με ανεκτικό να ζήσω μαζί του».

*Ο Αβνέρι είναι παλίμαχος Ισραηλινός ακτιβιστής του κινήματος ειρήνης. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 29/08/2009 στην ιστοσελίδα της οργάνωσης "Γκους Σαλόμ"(Μέτωπο Ειρήνης).


http://zope.gush-shalom.org/home/en/channels/avnery/1251547904