Χειρότερα και από απαρτχάϊντ

Του Γκιντεόν Λέβι*


Ο γνωστός ειρηνιστής αρθρογράφος της ισραηλινής εφημερίδας «Χαάρετς», περιγράφει την εμπειρία του από την επίσκεψη μαζί με αποστολή επισήμων από τη Νότιο Αφρική στην οποία μετείχαν και Εβραίοι, στην κατεχόμενη Δυτική όχθη. Ο τίτλος του άρθρου «Χειρότερα και απαρτχάιντ» τα λέει όλα.



Αυτή την εβδομάδα, 21 ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα από την Νότιο Αφρική επισκέφθηκαν το Ισραήλ. Μεταξύ αυτών ήταν μέλη του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου του Νέλσον Μαντέλα, ένας τουλάχιστον από αυτούς είχε πάρει μέρος στον ένοπλο αγώνα και δύο άλλοι είχαν φυλακιστεί. Υπήρχαν δύο δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου της Νοτίου Αφρικής, ένας πρώην υφυπουργός, δύο βουλευτές, δικηγόροι, συγγραφείς και δημοσιογράφοι. Μαύροι και Λευκοί, οι μισοί Εβραίοι που σήμερα βρίσκονται σε κόντρα με τις απόψεις της συντηρητικής εβραϊκής κοινότητας της χώρας τους. Μερικοί είχαν ξαναέλθει, για άλλους ήταν η πρώτη επίσκεψη.
Για πέντε ημέρες έκαναν μία έξω από τις συνηθισμένες επισκέψεις στο Ισραήλ, χωρίς την Σντερότ, τον στρατό και το υπουργείο Εξωτερικών(αλλά επισκέφθηκαν το Γιαντ Βασέμ, το Μνημείο του Ολοκαυτώματος και συναντήθηκαν με τν πρόεδρο του Ανώτατου Δικαστηρίου Ντορίτ Μπέϊνις). Πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος στα κατεχόμενα εδάφη, όπου σπάνια υπάρχουν επίσημοι προσκεκλημένοι-περιοχές που σνομπάρουν και οι περισσότεροι Ισραηλινοί.
Την Δευτέρα, επισκέφθηκαν την Ναπμλούς, την μεγαλύτερη πόλη φυλακή της Δυτικής όχθης. Από την Χαγουάρα στην Κάσμπα, από την Κάσμπα στην Μπαλάτα, από τον τάφο του Ιωσήφ στο μοναστήρι του Γιακόβ. Ταξίδεψαν από την Ιερουσαλήμ στην Ναπμλούς μέσω της εθνικής οδού 60, βλέποντας τα φυλακισμένα χωριά που δεν έχουν πρόσβαση στον κύριο δρόμο και είδαν τους δρόμους για τους «ντόπιους» που περνούν κάτω από την βασική αρτηρία. Κοίταζαν χωρίς να πουν τίποτα. Δεν υπήρχαν χωριστοί δρόμοι την εποχή του απαρτχάιντ. Πέρασαν άφωνοι από το σημείο έλεγχου στην Χαγουάρα: δεν είχαν ποτέ τέτοιου είδους εμπόδια.
Ο Τζόντι Κόλαπεν, που ήταν επικεφαλής των Δικηγόρων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα την εποχή του απαρτχάιντ, κοιτάζει σιωπηλός. Βλέπει την «ουρά» στην οποία πλήθη ανθρώπων στοιβάζονται στο δρόμο για την δουλειά τους, την επίσκεψη στην οικογένεια ή καθ’ οδόν για το νοσοκομείο. Η Ισραηλινή ειρηνίστρια Νέτα Γκολάν, που έζησε για χρόνια στην πολιορκημένη πόλη, εξηγεί ότι μόνο το 1% των κατοίκων επιτρέπεται να φύγουν από την πόλη με αυτοκίνητο και για αυτούς υπάρχει υπόνοια ότι είναι συνεργάτες του Ισραήλ.
Η Νοζίζγουε Μαντλάλα, πρώην υφυπουργός άμυνας και υγείας και τώρα μέλος του κοινοβουλίου, μία αγαπητή μορφή στη χώρα της, πρόσεχε έναν άρρωστο που περνά με φορείο και σοκάρεται. «Το να στερείς από ανθρώπους την ανθρώπινη ιατρική φροντίδα; Ξέρετε άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας αυτού», μιλά με σιγανή φωνή.
Οι ξεναγοί, Παλαιστίνιοι ακτιβιστές, εξηγούν ότι η Ναπμλούς είναι αποκλεισμένη από έξι σημεία ελέγχου. Μέχρι το 2005, ένα από αυτά ήταν ανοικτό. «Τα σημεία ελέγχου υποτίθεται ότι είναι για λόγους ασφαλείας, αλλά οποιοσδήποτε θέλει να περάσει για να κάνει επίθεση μπορεί να πληρώσει 10 σέκελ για ένα ταξί και να περάσει από παρακαμπτήριους δρόμους ή να περπατήσει από τους λόφους.
Ο πραγματικός λόγος είναι να γίνει η ζωή δύσκολη για τους κατοίκους. Οι άμαχοι υποφέρουν, λέει ο Σαίντ Αμπού Χίζλα, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αλ-Νατζάζ της πόλης.
Στο λεωφορείο γνωρίστηκα με τον Άντριου Φέϊνσταϊν, γιό επιζησάντων του Ολοκαυτώματος που παντρεύτηκε με μουσουλμάνα από το Μπαγκλαντές και ήταν επί έξι χρόνια βουλευτής του Αφρικανικού Κογκρέσου. Και τον Νάταν Γκέφεν, που έχει άντρα σύντροφο Μουσουλμάνο και ο οποίος ήταν μέλος του ακροδεξιού κινήματος Μπετάρ στα νιάτα του. Ο Γκέφεν είναι μέλος της επιτροπής κατά του AIDS στη χώρα του.
«Κοιτάξτε αριστερά και δεξιά" λέει ο ξεναγός από την ντουντούκα, «στην κορυφή κάθε λόφου, στην Γκενζίμ και την Εμπάλ, ένα ισραηλινό φυλάκιο μας παρακολουθεί». Να εδώ είναι οι τρύπες από σφαίρες στον τοίχο ενός σχολείου, υπάρχει ο Τάφος του Ιωσήφ, τον οποίο φυλάνε Παλαιστίνιοι αστυνομικοί. Εδώ υπήρχε σημείο ελέγχου και εδώ είναι που μία περαστική γυναίκα πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε πριν δύο χρόνια.
Το κυβερνητικό κτίριο που υπήρχε εδώ πέρα βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε από τα F-16. Χίλιοι κάτοικοι της Ναμπλούς δολοφονήθηκαν στην δεύτερη ιντιφάντα, 90 από αυτούς στην διάρκεια της Επιχείρησης Ασπίδα Προστασίας, περισσότεροι από όσοι στην Τζενίν. Δύο εβδομάδες πριν, την ημέρα της εκεχειρίας στην Γάζα, το Ισραήλ πραγματοποίησε τις δύο τελευταίες δολοφονίες. Το προηγούμενο βράδυ μπήκαν ξανά στρατιώτες και συνέλαβαν ανθρώπους.
Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που τουρίστες ήλθαν για επίσκεψη. Υπάρχει κάτι καινούργιο: οι αναρίθμητες διαδηλώσεις μνήμης που γράφονται στους τείχους στη μνήμη αυτών που έπεσαν έχουν αντικατασταθεί από μαρμάρινα μνημεία και μεταλλικές πλακέτες σε κάθε γωνία της Κάσμπα.
«Μην πετάτε χαρτί στην τουαλέτα, γιατί έχουμε έλλειψη νερού», λένε στους φιλοξενούμενους στα γραφεία της Λαϊκής Επιτροπής της Κάσμπα, που βρίσκεται σε ένα εντυπωσιακό παλιό πέτρινο κτίριο. Ο πρώην υφυπουργός παίρνει μία καρέκλα και κάθεται στην κεφαλή του τραπεζιού. Πίσω του υπάρχουν πορτρέτα του Αραφάτ, του Αμπού Τζιχάντ και του Μαργουάν Μπαργούτι, του φυλακισμένου αρχηγού των Τανζίμ.
Οι εκπρόσωποι των κατοίκων στην Κάσμπα περιγράφουν τις δοκιμασίες που αντιμετωπίζουν. Το 90% των παιδιών στην αρχαία γειτονιά υποφέρουν από αναιμία και υποσιτισμό, η οικονομική κατάσταση είναι απελπιστική, οι νυχτερινές επιδρομές συνεχίζονται και ορισμένοι από τους κατοίκους δεν επιτρέπεται να φύγουν από την πόλη καθόλου. Πάμε έξω για μία βόλτα στα χνάρια των καταστροφών που έχει προκαλέσει ο ισραηλινός στρατός εδώ και χρόνια.
Ο Εντγουιν Κάμερον, δικαστής στο Ανώτατο Δικαστήριο, λέει στους οικοδεσπότες: « Ήλθαμε εδώ πέρα με έλλειψη γνώσεων και διψάμε να μάθουμε. Έχουμε σοκαριστεί από όσα έχουμε μέχρι στιγμής δει. Είναι ολοφάνερο ότι η κατάσταση είναι απαράδεκτη.» Μία αφίσα έξω στον τοίχο έχει μία φωτογραφία ενός άνδρα που πέρασε 34 χρόνια σε ισραηλινές φυλακές. Ο Μαντέλα είχε καταδικαστεί επτά χρόνια λιγότερο. Ένας από τους Εβραίους της αποστολής είναι έτοιμος να πει, όχι για επιβράβευση, ότι η σύγκριση με το απαρτχάιντ είναι πολύ σχετική και ότι οι Ισραηλινοί αποδεικνύονται περισσότερο αποτελεσματικοί στην εφαρμογή διαχωριστικού ρατσιστικού καθεστώτος απ' ότι ήταν η Νότιος Αφρική. Αν το έλεγε αυτό δημόσια, θα δεχόταν επιθέσεις από τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας, λέει.
Κάτω από ένα μεγάλο δέντρο στο κέντρο της Κάσμπα ένας από τους Παλαιστινίους ακτιβιστές εξηγεί: « Οι Ισραηλινοί στρατιώτες είναι δειλοί. Για αυτό δημιούργησαν δρόμους για να περνάνε οι μπουλντόζες. Με αυτό τον τρόπο σκότωσαν τρεις γενιές μιας οικογένειας, την Σχούμπι, με μπουλντόζες». Να εδώ είναι το πέτρινο μνημείο για την οικογένεια-ο παππούς, δύο θείοι, η μητέρα και δύο παιδιά. Οι λέξεις «Ποτέ δεν θα ξεχάσουμε» είναι χαραγμένες στην πέτρα.
Όχι λιγότερο άσχημο από το φημισμένο νεκροταφείο του Παρισιού, το κεντρικό κοιμητήριο στην Ναμπλούς βρίσκεται στην σκιά μιας δενδροστοιχίας. Ανάμεσα στα εκατοντάδες μνήματα, αυτά της ιντιφάντα ξεχωρίζουν. Εδώ κάτω είναι ένας νέος τάφος ενός αγοριού που σκοτώθηκε λίγες εβδομάδες πριν στο σημείο ελέγχου στην Χαγουάρα. Οι Νοτιοαφρικανοί περνούν ήσυχα ανάμεσα από τα μνήματα, σταματώντας στον τάφο της μητέρας του ξεναγού μας, του Αμπού Χίζλα. Πυροβολήθηκε 15 φορές. «Σου υποσχόμαστε ότι δεν θα παραδωθούμε», έγραψαν τα παιδιά της στο μνήμα της γυναίκας που ήταν γνωστή ως «η μητέρα των φτωχών».
Το γεύμα είναι σε ένα ξενοδοχείο της πόλης και η Μαντλάλα-Ρούτλετζ λέει: « Είναι πολύ δύσκολο για μένα να περιγράψω αυτά που αισθάνομαι. Αυτά που βλέπω εδώ κάτω είναι χειρότερα από αυτά που εμείς περάσαμε. Αλλά χαίρομαι να βλέπω ότι υπάρχουν γενναίοι άνθρωποι. Θέλουμε να στηρίξουμε τον αγώνα σας, με όλα τα δυνατά μέσα. Υπάρχουν και μερικοί Εβραίοι στην αποστολή μας και είμαστε πολύ περήφανοι ότι αυτοί ήταν που μας έφεραν εδώ πέρα. Δείχνουν τη δέσμευση τους στην υποστήριξη σας. Στη χώρα μας μπορέσαμε να ενώσουμε όλες τις δυνάμεις κάτω από έναν αγώνα και υπήρχαν γενναίοι λευκοί, συμπεριλαμβανομένων Εβραίων, που μετείχαν στον αγώνα. Ελπίζω να δούμε περισσότερους Ισραηλινούς Εβραίους να μετέχουν στον αγώνα».
Ήταν υφυπουργός άμυνας από το 1999 έως το 2004. Το 1987 έκανε φυλακή. Αργότερα, την ρώτησα με ποιους τρόπους η κατάσταση εδώ είναι χειρότερη από το απαρτχάιντ. «Ο απόλυτος έλεγχος της ζωής των ανθρώπων, η έλλειψη ελευθερίας κινήσεων, η παρουσία του στρατού παντού, ο ολοκληρωτικός διαχωρισμός και η εκτεταμένη καταστροφή που είδαμε».
Η Μαντλάλα-Ρούτλετζ πιστεύει ότι ο αγώνας κατά της κατοχής δεν πετυχαίνει γιατί οι ΗΠΑ στηρίζουν το Ισραήλ-όχι όπως στο απαρτχάιντ που οι διεθνείς κυρώσεις βοήθησαν στον να καταστραφεί. Εδώ, η ρατσιστική ιδεολογία ενισχύεται από την θρησκεία, κάτι που δεν υπήρχε στη Νότιο Αφρική. «Οι αναφορές στην «γη της επαγγελίας» και τον «εκλεκτό λαό» δίνει μία θρησκευτική διάσταση στον ρατσισμό που εμείς δεν είχαμε».
Εξίσου σκληρά είναι τα λόγια του διευθυντή της Σάντει Τάϊμς της Νοτίου Αφρικής, Μόντιλ Μακχάνια, 38 ετών. « όταν παρακολουθείς από μακριά τα πράγματα ξέρεις ότι είναι άσχημα, αλλά δεν ξέρεις πόσο ‘άσχημα. Τίποτα δεν σε προετοιμάζει για το κακό που θα δεις εδώ πέρα. Υπό μία έννοια είναι χειρότερα, χειρότερα, χειρότερα από όσα γνωρίζαμε. Το επίπεδο του απαρτχάιντ, ο ρατσισμός και η βία είναι χειρότερα από την χειρότερη περίοδο του απαρτχάιντ.
«Το καθεστώς του απαρτχάιντ έβλεπε τους μαύρους ως κατώτερους. Δεν πιστεύω ότι οι Ισραηλινοί βλέπουν τους Παλαιστινίους καν σαν ανθρώπινα όντα. Πως είναι δυνατόν ένα ανθρώπινο μυαλό να συλλάβει όλο αυτόν τον μηχανισμό του πλήρους διαχωρισμού, τους ξεχωριστούς δρόμους, τα μπλόκα; Αυτά που είδαμε ήταν τρομακτικά, τρομακτικά, τρομακτικά και δεν υπάρχει σύγκριση. Εδώ είναι πιο τρομακτικά. Ξέραμε ότι όλα κάποια μέρα θα τελειώσουν. Εδώ δεν υπάρχει φως. Το τέλος του τούνελ είναι πιο μαύρο και από το μαύρο.
« Την εποχή του απαρτχάιντ, λευκοί και μαύροι, συναντιόνταν σε κάποια μέρη. Οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι δεν συναντώνται πια καθόλου. Ο διαχωρισμός είναι πλήρης. Μου φαίνεται ότι οι Ισραηλινοί θα ήθελαν οι Παλαιστίνιοι να εξαφανιστούν. Δεν υπήρχε ποτέ κάτι ανάλογο στην περίπτωσή μας. Οι λευκοί δεν ήθελαν οι μαύροι να εξαφανιστούν. Είδα τους εποίκους στο Σιλγουάν(ανατ. Ιερουσαλήμ)-ο λαός που θέλει να εκδιώξει έναν άλλο λαό από τον τόπο του».
Ύστερα περπατήσαμε σιωπηλοί ανάμεσα από τις κοιλάδες στην Μπαλάτα, το μεγαλύτερο στρατόπεδο προσφύγων στην Δυτική όχθη, ένα μέρος που σχεδιάστηκε 60 χρόνια πριν ως προσωρινό καταφύγιο για 5000 πρόσφυγες και τώρα κατοικείται από 26.000. Στα στενά σοκάκια που έχουν πλάτος όσο ένας λεπτός άνθρωπος, επικρατούσε απόλυτη σιωπή. Ο καθένας είχε μείνει με τις σκέψεις του και μόνο η φωνή του μουεζίνη έσπαγε την σιωπή.

*Δημοσιεύτηκε στην «Χαάρετς» στις 12/07/2008
http://www.haaretz.com/hasen/spages/1000976.html